Strefa wiedzy

Czym jest wsparcie społeczne?

Wsparcie społeczne nie ma jednej definicji, trzeba patrzeć na nie wieloaspektowo, zwracając uwagę na to, czy jestem osobą, która wsparcia udziela lub go potrzebuje. Próbując nakreślić, krótką definicję z perspektywy psychologicznej wsparcie będzie udzielaną pomocą w sytuacjach trudnych bądź zagrażających życiu dla jednostek (osoby, bądź grupy osób), które tego potrzebują. Jednak wsparcie nie ogranicza się tylko i wyłączenie do sytuacji trudnych naszego życia i warto podkreślić, że potrzebujemy go także w sytuacjach życia codziennego, co pozwoli też na dalszy rozwój jednostki. Każdy w jakimś z momentów swojego życia potrzebuje wsparcia, tylko forma i rodzaj jego udzielania mogą być różne.

Teoria przywiązania Bowlby’ego, która odnosi się do potrzeby przynależności, akceptacji i bezpieczeństwa pokazuje, że od najmłodszych lat dostępność korzystnych relacji interpersonalnych pozwala na optymalny rozwój.¹ Cobb już w 1976 roku zauważył, że przynależność do jakiejś sieci wsparcia jest znacząca dla funkcjonowania jednostki. Wsparciem społecznym określił, „jednostkowe przekonanie, że ktoś się o niego troszczy, kocha, jest szanowany, ceniony oraz należy do sieci komunikacji i wzajemnych zobowiązań”.²

Teoria porównań społecznych Festingera pokazuje, że czy tego chcemy czy nie porównujemy się z innymi i jest to niezależne od naszej woli, dzieje się automatycznie, chociaż możemy mieć na to wpływ.³ Jednak nie tylko w tym wymiarze – „kto ma lepiej, a kto ma gorzej” lub „kto wygląda lepiej bądź gorzej”, co może pogarszać nasze samopoczucie. Porównywanie się pozwala kształtować naszą wiedzą o sobie samym, jesteśmy w stanie wyciągać wnioski o nas na podstawie zdolności, postaw, zachowań i wartości innych osób. Daje to możliwość lepszego poznania siebie, często może nas motywować, poprawiać naszą samoocenę. To pokazuje jak dużą rolę grają relacje interpersonalne i właśnie poczucie wsparcia w przełączeniu się na korzystne dla nas strategie działania.

Jak działa wsparcie?

Aspekt prozdrowotny wsparcia bywa niedoceniony, a ma nieocenione znaczenie dla naszego zdrowia i radzenia sobie ze stresem. Coraz częściej mówi się o przewlekłym zmęczeniu społeczeństwa, o tym, że nie można uzyskać optymalnych wyników leczenia jakiejś jednostki klinicznej, kiedy nie zadbamy o swoje funkcjonowanie psychiczne. Wiąże się to z tym, że obecne czasy nie sprzyjają odbudowie naszych zasobów (zasobów osobistych, energetycznych, okolicznościowych czy materialnych), które szybko tracimy w zachodzących zmianach gospodarki, rozwoju technologicznym i przewlekłym braku czasu. Opracowano hipotezy, które pokazują mechanizm działania wsparcia.

1. Hipoteza efektu głównego bądź bezpośredniego

Zakłada, że wsparcie pełni ogólnie korzystną rolę dla zdrowia. Nie jest związane z sytuacją stresową bądź w jakikolwiek sposób nam zagrażającą, działa wzmacniająco, jest elementem relacji człowieka z otoczeniem dając poczucie komfortu. Zgodnie z tą hipotezą każdy powinien być wspierany niezależnie od tego, czy sytuacja w danym momencie tego wymaga.⁵

Przykład: Wspieranie dzieci w ich codziennych decyzjach i działaniach. Wzmacnianie wiary w ich własne możliwości.

2. Hipoteza buforowa

W tym przypadku zakłada, że kaskada wsparcia aktywuje się w sytuacji kryzysowej, która jest związana z nasilającym się stresem. Zadaniem wsparcia jako buforu jest zmniejszenie napięcia i to daje możliwości poradzenia sobie z sytuacją trudną. Pozwala na wgląd we własny potencjał, daje poczucie skuteczności, umożliwia spojrzenie na tą sytuację z różnych perspektyw.¹

Przykład: Uzyskanie pomocy od psychologa np. w sytuacji, kiedy osoba jest w trakcie rozwodu.

3. Mobilizacja wsparcia

Ten model zakłada, że im bardziej jesteśmy wystawiani na czynniki stresowe, tym coraz bardziej poszukujemy i oczekujemy wsparcia. Jest jedną z form radzenia sobie w kryzysie w oparciu o aktywne szukanie wsparcia, a nie wyłączenie czekanie, czy ktoś zainteresuje się moim problemem i udzieli mi oczekiwanego wsparcia.¹

Przykład: Znalezienie grupy wsparcia PGW dla osób chcących zredukować masę ciała dla swojego zdrowia i lepszego funkcjonowania.

Warto wspomnieć, że występuje także takie zjawisko jak deterioracja wsparcia. W tym przypadku tracimy wsparcie, które mieliśmy i było dla nas ważne przez jakąś sytuację, która pojawiła się w naszym życiu np. śmierć współmałżonka czy przyjaciela, bądź sytuacja molestowania przez bliską osobą, co powoduje nasilenie poczucia stresu, rzutuje na codzienne funkcjonowanie i podejmowane decyzje.⁴

Rodzaje wsparcia

W zależności od sytuacji i potrzeb osoby, która otrzymuje wsparcie można wyróżnić kilka rodzajów wsparcia.¹ Rodzaje wsparcia mogą się uzupełniać i przenikać, więc w codziennym życiu jest to zdecydowanie bardziej elastyczne. Opisując rodzaje wsparcia odniesiono się do sytuacji osoby z chorobą otyłościową i potraktowano ją jako przykład.

1. Wsparcie emocjonalne – tutaj można otrzymać od wspierającego komunikaty, które dadzą poczucie bezpieczeństwa, przynależności, zrozumienia, mogą podnosić wiarę w siebie lub dawać nadzieję.

Przykład: Świetnie, że zapisałeś się do grupy, w której poznajesz osoby z podobnym problemem, w tej grupie poznasz różne możliwości poradzenia sobie i zaraz będziesz wiedział, jak działać.

2. Wsparcie informacyjne – jest to wymiana informacji, które pozwolą na lepsze zrozumienie sytuacji, problemu, mogą też być informacją zwrotną w skuteczności podejmowanych działań.

Przykład: Przekazanie osobie chorującej na otyłość informacji u jakich specjalistów może uzyskać pomoc (lekarz rodzinny, diabetolog, endokrynolog, obesitolog, dietetyk, psycholog, psychoterapeuta) w zależności o sytuacji danej osoby i jej potrzeb.

3. Wsparcie instrumentalne – polega na przekazaniu konkretnych informacji w formie instruktażu, strategii działania z danym problemem.

Przykład: Zaplanowana strategia działania w redukcji masy ciała przez dietetyka. Przekazanie konkretnego planu działania wraz z planem żywieniowym.

4. Wsparcie rzeczowe – świadczenie pomocy rzeczowej, materialnej, finansowej.

Przykład: Przekazanie poradnika/broszury leczenia choroby otyłościowej przez lekarza prowadzącego.

5. Wsparcie duchowe – związane najczęściej z sytuacjami, kiedy zastanawiamy się nad sensem życia, odczuwamy ból i cierpienie, zastanawiamy się nad śmiercią.

Przykład: Tutaj przywołana zostanie opieka hospicyjna odchodząc od choroby otyłościowej, ponieważ nie każdy z nas jest gotowy na otrzymywanie wsparcia duchowego. W przypadku opieki hospicyjnej, często wsparcie duchowe ma olbrzymie znaczenie.

6. Wsparcie wartościujące⁶ – polega na okazaniu akceptacji i przekazaniu informacji zwrotnych, które pozwalają na pokazanie zrozumienia w kontekście podejmowanych decyzji, działań i uczuć osoby wspieranej. Wsparcie wartościujące nie jest czymś, co łatwo nam przychodzi, bo często mamy tendencję do oceniania i dawania rad, które wydaje się dla nas najlepszym rozwiązaniem.

Przykład: Widzę, że podjąłeś decyzję o podjęciu leczenia, zastanawiałeś się nad tym przecież długo. Co spowodowało, że jednak poszedłeś do dietetyka?

Moc grupy polega na tym, że daje nam ona możliwości uzyskania praktycznie wszystkich rodzajów wsparcia w jednym miejscu. Wsparcie indywidualne często nie daje takich możliwości. Nie każdy z nas ma na tyle rozwinięte np. umiejętności interpersonalne, że będzie w stanie udzielić dobrego wsparcia emocjonalnego czy wartościującego, ale może mieć możliwość udzielania wsparcia rzeczowego. Trzeba o tym pamiętać, że bycie wspierającym dla kogoś mimo chęci nie zawsze jest w zakresie naszych możliwości i kompetencji, dlatego też warto sięgać po pomoc specjalistów.

Internet jako przestrzeń do udzielania wsparcia

Internet stał się medium masowym – każdy z niego korzysta, chociaż możemy mieć różne motywacje dotyczące tego, co chcemy uzyskać poprzez wejście do przeglądarki internatowej to jest to jakaś część życia, z którą każdy ma styczność. Często zwraca się uwagę na potencjalne zagrożenia wynikające z wirtualnej przestrzeni np. uzależnienie od mediów społecznościowych bądź gier komputerowych, zjawisko hejtu, czy bezmiar niesprawdzonych i niepotwierdzonych informacji, które krążą. Jednak w kontekście wsparcia okazuje się, że jest to narzędzie, które ma olbrzymi potencjał. Może stać się miejscem bezpiecznym, dobrze zorganizowanym dla osób, które szukają informacji i pomocy w zakresie np. swojego zdrowia. Internetowe wsparcie społeczne pozwala łatwiej wejść w społeczność, daje możliwość autoterapii.

W społeczeństwie informacyjnym, w którym obecnie żyjemy poszukujemy wsparcia społecznego o charakterze emocjonalnym i informacyjnym – możliwości internetowe są idealne do tego, aby to wszystko zapewnić. Są już dowody naukowe, że wsparcie wirtualne przynosi korzystne efekty.

Obecnie rośnie liczba osób, które chorują na choroby nowotworowe. Grupy wsparcia dla osób z chorobą nowotworową są przestrzenią, w której w każdej chwili można uzyskać pomoc. Wskazuje się na zmniejszenie niepożądanych emocji czy podnoszenie swoich kompetencji w zakresie funkcjonowania z chorobą, dzielenie się przeżyciami, o których ciężko opowiadać w codziennej rzeczywistości.⁷ Babmina⁸ w swoich badaniach na grupie osób chorujących na nowotwór pokazała, że aż 56,7% badanych korzysta z wsparcia, bo pozwala to na wejście w proces grupowy i współtowarzyszenie z innymi osobami, 48,2% podkreśliło ważność wsparcia emocjonalnego, a 38,6% uzyskiwało wsparcie informacyjne w zakresie chorób onkologicznych. Są dowody na to, że wirtualna przestrzeń wsparcia podnosi dobrostan psychiczny, daje nadzieję, zdecydowanie zwiększa wiedzę w zakresie zdrowia, czy daje możliwości ujawnienia jakichś aspektów życia, które w rzeczywistości mogą być trudne i krępujące w mówieniu o nich (np. chorując na HIV/AIDS).⁹ Internet okazuje się jednym z najważniejszych źródeł obok porady lekarskiej, z którego korzystają kobiety w ciąży, w kontekście przebiegu ciąży i początku macierzyństwa.¹ ⁰ Zwrócenie uwagi na możliwości dawania wsparcia w przestrzeni wirtualnej pozwoli zwiększyć świadomość, pokazując, że czasem obok stacjonarnych metod uzyskiwania pomocy – porad lekarskich, wartym jest rozważenie uzupełnienia swojego procesu poprawy zdrowia, zmiany stylu życia o metody związane z pojawianiem się nowych technologii.

Źródła

1. Sęk H., Cieślak R. red. nauk. Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.
2. Cobb S. Social support as moderator of life stress. Psychosom. Med. 1976, 38, 300–314.
3. Festinger L. Theory of social comparison processes. Human Relation. 1954, 7, 117-14.
4. Kaniasty K., Norris F. Wzlot i upadek utopii: mobilizacja i deterioracja wsparcia społecznego w sytuacji klęsk żywiołowych. w: Sęk H., Cieślak R. (red), Wsparcie społeczne, stres i zdrowie. PWN, 2011.
5. Popiołek K. Wsparcie społeczne – zarys problematyki, w: Popiołek K. (red.), Psychologia pomocy. Wybrane zagadnienia, Wyd. UŚ, Katowice, 1996.
6. Tardy CH. Social support measurement. Am. J. Com. Psych. 1985, 13, 187–203.
7. Hong Y., Peña-Purcell NC., Ory MG. Outcomes of online support and resources for cancer survivors: A systematic literature review, Patient Education and Counseling, 2012, 86(3), 288-296.
8. Bambina A. Online social support. The Interplay of Social Networks and Computer-mediated Communication, Cambria Press, New York, 2007.
9. Mo PKH., Coulson NS. Are online support groups always beneficial? A qualitative exploration of the empowering and disempowering processes of participation within HIV/AIDS-related online support groups, International Journal of Nursing Studies, 2014, 51(7), 983-993.
10. Barani K. Wirtualne wspólnoty kobiet na forach internetowych jako źródło wsparcia w przygotowaniu do macierzyństwa, w: Całe życie w sieci, B. Szmigielska (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2008.